कृत्रिम बुद्धिमत्ता आणि पत्रकारिता

 

जगाच्या डिजिटल युगात ‘कृत्रिम बुद्धिमत्ता’ म्हणजेच ‘एआय’ हे एक प्रभावशाली साधन बनले आहे, ज्याने केवळ उद्योग आणि तंत्रज्ञानच नव्हे, तर पत्रकारिता क्षेत्रातही क्रांतिकारी बदल घडवले आहेत. माध्यमात कार्यरत व्यक्तींना अधिक प्रभावी आणि माहितीसमृद्ध बनवण्यासाठी ‘एआय’ने नवे मार्ग खुले केले आहेत. विशेषतः मातृभाषांमधून माहिती सुलभतेने उपलब्ध होणे ही ‘एआय’ची मोठी देणगी आहे. यामुळे ज्ञानाची सीमा ओलांडणे आणि भाषेच्या अडचणींवर मात करणे सहज शक्य झाले आहे. 

 पत्रकारितेतील ‘एआय’चे योगदान

आजकाल माध्यम क्षेत्रात वेगाने बदल होत आहेत, आणि ‘एआय’ त्यासाठी एक महत्त्वाचा आधारस्तंभ बनले आहे. माहिती संकलन, विश्लेषण, अनुवाद, आणि अचूकता यांसारख्या विविध प्रक्रियांत ‘एआय’ने पत्रकारितेचा वेग आणि दर्जा वाढवला आहे. उदाहरणार्थ, बातम्यांच्या वेगवान विश्लेषणासाठी ‘एआय’ आधारित साधने वापरून पत्रकारांना अधिक जलद आणि प्रभावी माहिती सादर करता येते. ‘एआय’च्या माध्यमातून उपलब्ध झालेले अनुवाद साधने ही मातृभाषेतून माहिती मिळवण्याच्या प्रक्रियेला अधिक गतीशील बनवतात.

 नोकऱ्यांची भीती आणि नवनवीन संधी

कृत्रिम बुद्धिमत्ता आल्यानंतर नोकऱ्या कमी होतील, ही भीती स्वाभाविक आहे. मात्र, इतिहास साक्षी आहे की तंत्रज्ञानाने नवनवीन संधी निर्माण केल्या आहेत. ‘एआय’चा योग्य वापर केल्यास पत्रकारिता क्षेत्रातही नवे रोजगार उभे राहू शकतात. उदाहरणार्थ, डेटाच्या व्यवस्थापनासाठी, ‘एआय’ आधारित बातम्या तयार करण्यासाठी, तसेच ‘फॅक्ट-चेकिंग’ यंत्रणांसाठी नवीन तज्ज्ञांची गरज निर्माण होईल. मात्र, हे साध्य करण्यासाठी प्रत्येक व्यक्तीला स्वतःला सिद्ध करावे लागेल. ‘एआय’द्वारे प्राप्त झालेल्या माहितीची अचूकता तपासणे, नैतिकतेच्या चौकटीत बसणाऱ्या बातम्या तयार करणे, आणि समाजमाध्यमांवर पसरलेल्या चुकीच्या माहितीला रोखणे, या जबाबदाऱ्या पत्रकारांना पार पाडाव्या लागतील.

‘एआय’ आणि सत्यता

विविध समाजमाध्यमांवर पसरत असलेल्या खोट्या बातम्या आणि दिशाभूल करणाऱ्या संदेशांमुळे ‘एआय’चा सावधपणे वापर करण्याची गरज अधोरेखित होते. चुकीच्या माहितीमुळे आर्थिक फसवणूक किंवा समाजात गैरसमज पसरू शकतात. म्हणूनच, ‘एआय’च्या माध्यमातून प्राप्त माहिती सत्य-असत्याच्या चाचणीतून पार पाडणे महत्त्वाचे ठरते. पत्रकारांनी नैतिकता आणि संवैधानिक दृष्टिकोन यांचा अवलंब करून ‘एआय’च्या माहितीचा योग्य वापर करावा.

मराठी पत्रकारिता आणि ‘एआय’

मराठी भाषेतील पत्रकारितेला ‘एआय’शी जोडणे ही काळाची गरज आहे. मराठीमध्ये माहिती उपलब्ध होण्यासाठी आणि मराठी वाचकांना जागतिक पातळीवरील ज्ञान सुलभतेने मिळण्यासाठी ‘एआय’ कार्यक्षम ठरू शकते. मराठी भाषेसाठी ‘एआय’ आधारित साधने तयार करून स्थानिक भाषांचे महत्त्व वाढवणे गरजेचे आहे. तसेच, पत्रकारांसाठी ‘एआय’विषयक कार्यशाळांचे आयोजन करून त्यांना या तंत्रज्ञानाचा प्रभावी वापर करण्याचे प्रशिक्षण दिले पाहिजे.

‘एआय’ची मर्यादा आणि जबाबदारी

‘एआय’च्या अतिवापरामुळे मानवी हस्तक्षेप कमी होऊ शकतो. त्यामुळे तांत्रिक चुका किंवा पूर्वग्रहदूषित माहितीचा प्रसार होण्याची शक्यता आहे. म्हणूनच ‘एआय’चा वापर करताना मानवी निरीक्षण आणि नैतिक मूल्ये कायम ठेवणे आवश्यक आहे. कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या माध्यमातून भारतविरोधी किंवा समाजविघातक कृत्ये घडू नयेत यासाठी ‘एआय’च्या विकासावर स्थानिक दृष्टिकोन ठेवणे आवश्यक आहे.

‘एआय’ हे तंत्रज्ञान पत्रकारितेला नवी दिशा देत असले, तरी ते योग्य पद्धतीने समजून घेतले गेले पाहिजे. पत्रकारांनी स्वतःला अद्ययावत ठेवून, ‘एआय’च्या साहाय्याने त्यांच्या गुणवत्तेला चालना दिली पाहिजे. मराठी पत्रकारिता क्षेत्रानेही या तंत्रज्ञानाला स्वीकारून स्थानिक भाषेच्या माध्यमातून जागतिक माहिती तत्त्वांच्या दिशेने पाऊल टाकले पाहिजे. ‘एआय’ ही केवळ यंत्रणा नसून ती ज्ञान आणि विकासाच्या मार्गावर नेणारी प्रेरणा आहे, जी सावध आणि नैतिक दृष्टिकोनातून वापरणे आवश्यक आहे.-मच्छिंद्र ऐनापुरे,जत जि.सांगली