जिनिअस तंत्रज्ञांची रंजक व अभ्यासपूर्ण माहिती

 

अच्युत गोडबोले आणि दीपा देशमुख यांनी 'तंत्रज्ञ जिनिअस' हा जग बदलवणाऱ्या तंत्रज्ञांचा संच वाचकांना दिला आहे. 'जिनिअस' मालिकेच्या संचामध्ये त्यांनी पहिला संच विदेशी संशोधकांवर लिहिला आहे आणि दुसरा भारतीय संशोधकांवर. नंतरच्या संचामध्ये त्यांनी तंत्रज्ञ जिनिअस घेतले आहेत. यात त्यांनी बारा तंत्रज्ञांची निवड केली असून त्यात थॉमस  अल्वा एडिसन, अलेक्झांडर ग्रॅहम बेल, निकोला टेस्ला, राईट बंधू, गुगलिएल्मो मार्कोनी, जॉन लॉगी बेअर्ड, अॅलन ट्युरिंग, स्टीव्ह जॉब्ज, बिल गेट्स, जेफ बेझॉस, सर्गी ब्रिन आणि लॅरी पेज आणि मार्क झुकेरबर्ग यांचा समावेश आहे. यात विमानाचा शोध लावणारे राईट बंधू सोडल्यास त्यांनी बरेचसे कम्प्युटर्स आणि कम्युनिकेशन्स क्षेत्रातले लोक निवडले आहेत. ही आजची प्रचंड उभरती क्षेत्रं असल्यानं या तंत्रज्ञ मंडळींची निवड केली आहे. अर्थात हे पुस्तक लिहिताना या लेखक द्व्ययींना प्रचंड मेहनत घ्यावी लागली आहे,हे उघड आहे.यातल्या काही तंत्रज्ञांची माहिती मराठीत फारसी उपलब्ध नाही, त्यामुळे ही पुस्तके वाचकांना समृद्ध करण्यास नक्कीच यशस्वी होतील. 

तंत्रज्ञानाच्या क्रांतीमुळे आपल्या सगळ्यांचं जगणं आमूलाग्र बदललं आहे. आता हे तंत्रज्ञान आपल्या जगण्याचा अविभाज्य भाग बनले आहे. 'तंत्रज्ञ जिनिअस' या पहिल्या भागातल्या पुस्तकात अच्युत गोडबोले आणि दीपा देशमुख चार तंत्रज्ञांचा समावेश केला असून पाहिले प्रकरण थॉमस अल्वा एडिसन आणि दिवा, दुसरे अलेक्झांडर ग्रॅहम बेल आणि टेलिफोन, तिसरे प्रकरण निकोला टेस्ला आणि चौथे राईट बंधू आणि विमान अशा प्रकारे समाविष्ट केले आहे. आपल्या जीवनातला अंधार खऱ्या अर्थानं दूर करणारा एडिसन इथे भेटतो. दिव्याचा शोध लावून त्यानं मानवजातीवर अगणित उपकारच केले आहेत. एडिसनचे अथक प्रयत्न, अनेकदा आलेले अपयश आणि तरीही चिकाटी न सोडता मिळालेलं यश बघून मन स्मिमित होतं. एडिसन या ग्रेट अमेरिकन संशोधक आणि उद्योजकाने फक्त दिव्याचा शोध लावला नाही तर त्याने छायाचित्र, साउंड रेकॉर्डर, कॅमेऱ्यातील गतिमान चित्रं, विजेवर चालणाऱ्या गाडीसाठीची बॅटरी, ग्रामोफोन आणि असे अनेक शोध त्यानं लावले. 1093 शोधांची पेटंट्स त्याच्या नावावर आहेत. खूप मोठं काम या संशोधकाने केलं आहे. 

एडिसन इतकंच किंबहुना त्याहून अधिक कार्य निकोला टेस्ला यांचं असल्याचं  लेखकद्वयिंचं म्हणणं आहे. वीज प्रत्यक्षात आणण्यासाठी, किफायतशीर करण्यासाठी आणि त्यातले धोके टाळून ती उपयुक्त करण्यासाठी ज्याने आयुष्यभर प्रयत्न केले, तो निकोला टेस्ला याचे आपण कधीच उतराई होऊ शकत नाही. मात्र हा माणूस जगापासून, प्रसिद्धीपासून दूरच राहिला. सर्बियन अमेरिकन असलेला निकोला टेस्ला हा संशोधक अभियंता होता. अल्टरनेटिंग करंट इंडक्शन मोटरचा शोध त्यानं लावला. त्याच्या शोधामुळेच वीज एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी नेणं सुलभ झालं. विजेशिवाय त्यानं अनेक शोध लावले. मात्र त्यांची पेटंटस घेतली नाही.आयुष्यभर संघर्ष आणि उपेक्षा वाट्याला येऊनही त्यानं आपलं संपूर्ण आयुष्य संशोधनासाठी खर्ची घातलं.

पूर्वी दूरवरच्या लोकांना निरोप देण्यासाठी दवंडी पिटवत, कबुतरांना पाठवत, खास निरोपेही धाडले जात. काही वेळा तर जगभर यासाठी अनेक गंमतीदार प्रयोग केले गेले. पतंगाचाही वापर करण्यात आला. अलेक्झांडर ग्रॅहम बेल यांनी टेलिफोनचा शोध लावला आणि बसल्या जागी लोकांचा एकमेकांशी संवाद घडवून दिला. त्यामुळं माणसाचं जगणं सोपं झालं. आता तर आपण मोबाईलामुळे केव्हाही आणि कोठे असतानाही कुठल्याही लोकांशी संवाद साधू शकतो. असे असले तरी टेलिफोनचा शोध एक चमत्कारच होता. कित्येकांना समोर नसलेल्या लोकांचा आवाज ऐकताना काही तरी भुताटकीचा प्रकार वाटला. लोकांनी हा आविष्कार लवकर स्वीकारला नाही. अलेक्झांडर ग्रॅहम बेल हा स्कॉटिश वैज्ञानिक, संशोधक आणि अभियंता होता. 1885 साली अमेरिकन टेलिफोन आणि टेलिग्राफ कंपनी स्थापन केली. 4 ऑगस्ट 1922 रोजी त्याचा मृत्यू झाला त्यादिवशी त्यांना आदरांजली वाहण्यासाठी अमेरिका आणि कॅनडा येथील सर्व फोन एक मिनिटासाठी बंद ठेवण्यात आले होते.

अमेरिकन असलेले आर्व्हिल आणि विल्बर राईट हे दोघे भाऊ इंजिनिअर आणि संशोधक होते. जगातल्या पहिल्या विमानाच्या शोधाचं , निर्माणाचं आणि आकाशात भरारी घेण्याचं श्रेय त्यांच्याकडं जातं. राईट बंधूंना आपण जरी विमानाचं संशोधक मानत असलो तरी विमानाचा शोध आपण स्वतः लावल्याचा दावा त्यांनी कधी केला नाही. भारतात बंगलोर येथे विश्वेश्वरय्या संग्रहालयामध्ये राईट बंधूंच्या विमानाची प्रतिकृती आणि त्यांच्याविषयीची सविस्तर माहिती खूप चांगल्या तऱ्हेने संग्रहित केलेली आज बघायला मिळते.

पुढच्या पुस्तक संचांमध्ये रेडिओचा शोध लावणाऱ्या मार्कोनी यांच्याविषयी सविस्तर लिहिण्यात आलं आहे. छोट्याशा डब्यासारख्या वस्तूमधून माणसं बोलायला लागली. गाणी गायला लागली.खरं तर मार्कोनीच्या आधी जगदीशचंद्र बोस या भारतीय शास्त्रज्ञालाच रेडिओच्या शोधाचं श्रेय मिळालं असतं, पण त्यांची स्वतःची पेटंट घेण्यामागची तत्त्व आडवी आली आणि याचं श्रेय पुढे गुगलिएल्मो मार्कोनीला मिळालं. रेडीओनंतर आपल्या आयुष्यात दूरदर्शननं म्हणजेच टेलिव्हिजननं प्रवेश केला. जॉन लॉगी बेअर्ड हाच जणू काही महाभारतातल्या संजयच्या भूमिकेतून टेलिव्हिजनच्या किंवा इडियट बॉक्सच्या रूपानं अवतरला आणि आपल्याला 'आँखो देखा हाल' दाखवू लागला-ऐकवू लागला. यांनंतरच्या काळात आधुनिक कम्प्युटर सायन्सचा पितामह असं ज्याला म्हटलं जातं, त्या अॅलन मॅथिसन ट्युरिंगमुळं सर्व जग एका खोक्यात सामावण्याचा प्रयत्न यशस्वी होतोय. अजूनही यात आणखी प्रगती अपेक्षित आहे. तो एक गणितज्ञ ,लॉजीशीयन, तंत्त्वज्ञ, मॅथेमॅटीकल बायोलॉजिस्ट तर होताच, पण कुटलेखन विश्लेषण याच्या आधारावर त्यानं एनिग्मा यंत्र आणि लॉरेज एस झेड 40/42 या कोडला ब्रेक केलं आणि संपूर्ण जगाला महायुद्धातल्या महाभयंकर विनाशापासून वाचवलं. त्याच्या च पुढलं पाऊल स्टीव्ह जॉब्जनं उचललं आणि ऍपलची निर्मिती करून त्यानं संगणकाचं आधुनिक ज्ञान आपल्या पुढ्यात आणून ठेवलं.

तंत्रज्ञानातल्या विश्वातील ही सगळी जादुई क्रांतीच होती. बिल गेट्स याने मायक्रोसॉफ्टची निर्मिती करून त्यानं संगणक वापरायला सोपा केला. 'दुनिया मेरे मुठ्ठी में' प्रमाणे सगळं जग खरोखरच आपल्या संगणकात सामावलं होतं. जेफ बेझॉस यानं अमेझॉन कंपनी सुरू करून जगभरातल्या वस्तू घरपोच देण्याची सुविधा उपलब्ध केली. गुगलच्या लॅरी पेज आणि सर्गी ब्रिन यांनी जगभरातील ज्ञान, माहिती लोकांसाठी खुलं केलं.  संवादासाठी टेलिफोन अपुरा वाटायला लागला ,तेव्हा मार्क झुकेरबर्ग यानं फेसबुकचं माध्यम उपलब्ध करून जगभरातल्या मंडळींना एकत्र आणलं, एकमेकांना मित्र बनवलं. अनेकांचं एकाकीपण यामुळं दूर झालं.

या सगळ्याच संशोधक, शास्त्रज्ञ आणि तंत्रज्ञांनी मानवजातीच्या कल्याणासाठी हे शोध लावले. मात्र या शोधांचा, या माध्यमांचा आपल्या हितासाठी वापर करायचा की आपणच आपलं अहित साधायचं याचा विचार प्रत्येकानं करायला हवा. कुठल्याही गोष्टीचा अतिरेकी वापर हा अनर्थ घडवतो. त्यामुळे प्रत्येकानं या सगळ्या साधनांचा , माध्यमांचा सम्यकपणे विचार करून वापर करावा आणि आपलं जगणं सुखकर  बनवावं. त्यासाठी जग जवळ आणणाऱ्या या बाराही तंत्रज्ञांचे आपण कायमचे उतराई आहोत. 

या बारा तंत्रज्ञ जिनिअसचं आयुष्य, त्यांचा संघर्ष, त्यांच्या आयुष्यातले चढ-उतार, यश-अपयश ,सगळं काही आपल्यासमोर उलघडण्याचा चांगला प्रयत्न लेखकद्वयिंनी केला आहे. नेहमीप्रमाणेच आपल्याला सोप्या, रंजक आणि अभ्यासपूर्ण तऱ्हेनं देण्याचा प्रयत्न केला आहे.-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली

पुस्तकाचे नाव-तंत्रज्ञ जिनिअस (भाग 1)

मनोविकास प्रकाशन,पुणे

मूल्य-120 रुपये