सोनी टीव्ही मनोरंजन बाजार काबीज करणार?

जपानची बुलेट ट्रेन भारतीय भूमीवर कधी धावणार हे माहीत नाही, पण जपानी कंपनी सोनी आर्थिकदृष्ट्या अडचणीत असलेल्या झी टीव्हीला विलीनीकरणाची ऑफर देऊन भारतीय मनोरंजन बाजाराचा एक चतुर्थांशहून अधिक भाग काबीज करणार आहे.  झी टीव्हीच्या विलीनीकरणामुळे सोनी आपल्या कट्टर प्रतिस्पर्धी स्टार टीव्हीशी सहज स्पर्धा करू शकेल.  आगामी काळात क्रीडा आणि मनोरंजन क्षेत्राचे प्रसारण अधिकार मिळवण्यासाठी दोन दिग्गजांमधील स्पर्धा पाहणे मनोरंजक ठरणार आहे.

90 च्या दशकाच्या सुरुवातीला हिंदी बँड सुरू करण्यासाठी झी टीव्हीने स्टार टीव्हीशी हातमिळवणी केली होती.  त्याच स्टार टीव्हीने नंतर 'झी' चा बँड वाजवला आणि आज स्टार टीव्हीने 10 लाख डॉलर्सच्या भारतीय मनोरंजन बाजारात 24 टक्क्यांचा वाटा गाठला आहे.  आता सोनी टिव्हीने प्रतिस्पर्धी स्टार टीव्हीशी स्पर्धा करण्यासाठी 22 सप्टेंबर 2021 रोजी झी टीव्हीचे विलीनीकरण करण्याचा प्रस्ताव दिला आहे.

'झी'च्या संचालक मंडळाने या गैर-बंधनकारक प्रस्तावाला तत्वतः मान्यता दिली आहे.  विलीनीकरणानंतर तयार झालेल्या कंपनीमध्ये झी 47 टक्के आणि सोनी 53 टक्के शेअर असतील.  संचालकांची नियुक्ती करण्याचा अधिकारही सोनीला असेल.  जर बक्षीस समिती, मंडळ आणि भागधारकांनी प्रस्ताव मंजूर केला, तर स्टार आणि सोनी सारख्या दोन परदेशी कंपन्यांच्या भारतीय मनोरंजन व्यवसायात साडे दहा अब्ज डॉलर्सचा हिस्सा 51 टक्क्यांवर जाईल (स्टार टीव्ही 24 आणि सोनी टीव्ही 27 टक्के ).  भारतीय ब्रॉडकास्टिंग इंडस्ट्रीमध्ये सोनी आणि स्टार टीव्ही यांच्यात मोठी स्पर्धा चालू आहे.  तथापि, 90 च्या दशकाच्या सुरुवातीला, स्टार टीव्हीने झी टीव्हीशी हातमिळवणी करून त्याला हिंदी बँड सुरू करण्याची परवानगी दिली.  पण हिंदी मनोरंजन उद्योगात विस्तार करण्याची स्टार टीव्हीच्या महत्त्वाकांक्षेने  त्यांच्या नात्याला संपुष्टात आणले.

सोनी टीव्हीने मल्टी स्क्रीन मीडियाच्या नावाने 30 सप्टेंबर 1995 रोजी भारतात प्रसारण व्यवसाय सुरू केला.  श्री अधिकारी ब्रदर्स यांची  सब टीव्ही मिळवल्यानंतर सोनी टीव्हीची दर्शक संख्या गेल्या 25 वर्षांत 70 कोटींपर्यंत पोहोचली आहे.  भारतातील त्यांच्या वाहिन्यांची संख्या 26 आणि त्यांची कर्मचारी 1200 पर्यंत वाढली आहे.  गेल्या आठ महिन्यांपासून ही कंपनी झी टीव्हीला आत्मसात करण्याच्या रणनीतीवर काम करत होती.  विलीनीकरणामुळे झी टीव्हीची 42 हजार हिंदी चित्रपटांची लायब्ररी, प्रादेशिक भागात मजबूत पोहोच असलेले 2.5 लाख तासांचे कार्यक्रम मिळतील.  तसेच झी टीव्हीचे 1.25 अब्जहून अधिक दर्शक मिळतील.  या आधारावर, ती आपल्या प्रतिस्पर्धी स्टार टीव्हीला दोन अब्ज डॉलर्सची कंपनी बनून मागे टाकू शकते.  विशेषत: स्टार आणि सोनी टीव्हीमध्ये मनोरंजन आणि क्रीडा हक्कांसाठी मोठा संघर्ष होत आला आहे.

स्टारने 2018 मध्ये आंतरराष्ट्रीय आणि देशांतर्गत क्रिकेट स्पर्धांचे हक्क 2023 पर्यंत 946.75 दशलक्ष डॉलर्सला विकत घेतले आहेत.  त्याच्याकडे 2022 पर्यंत आयपीएल स्पर्धांचे जागतिक अधिकार आहेत.  स्टारचे ओटीटी चॅनेल, डिस्ने प्लस, हॉटस्टार आणि सोनीची सोनी लिव्ह यांच्यातही एक मोठी स्पर्धा आहे. सोनी आणि झी टीव्ही एकत्र येत असले तरी  विलीनीकरणाच्या प्रस्तावाबाबतही काही अडचणीदेखील आहेत.

झीच्या व्यवस्थापन आणि पारदर्शकतेबाबत कंपनीमध्ये सुमारे 18 टक्के हिस्सा असलेल्या इन्व्हेस्कोने कंपनीच्या भागधारकांची एक सर्वसाधारण बैठक बोलावली आहे.  झीचे प्रवर्तक सुभाष चंद्रा यांचा मुलगा पुनीत गोयंकाला सीईओ पदावरून आणि बोर्डातील सहा स्वतंत्र संचालकांना काढून टाकण्याची मागणी यापूर्वीच केली जात आहे.  विलीन झालेल्या कंपनीमध्ये पुनीत गोयंका यांना पाच वर्षांसाठी सीईओ आणि व्यवस्थापकीय संचालक बनवण्याचा प्रस्ताव आहे.  इन्व्हेस्को विलीनीकरणावर नाही तर  सर्वसाधारण सभा बोलावण्यावर ठाम आहे.  दुसरीकडे, झी या आडमुठ्या भूमिकेला सामोरे जाण्यासाठी कंपनीच्या कायद्यांचा सहारा घेण्याविषयी बोलत आहे.  या घटनेने या विलीनीकरणाच्या प्रस्तावाला एक मनोरंजक वळण मिळाले आहे.-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली