नुकत्याच झालेल्या एका संशोधनात असे आढळून आले आहे की जगातील 90 टक्के आक्रमक घटना या रागातून घडतात. काही संशोधकांनी क्रोधाला 'ब्लँकेट फीलिंग' असे नाव दिले आहे. हे नाव देण्यात आले आहे, कारण राग हे एक ब्लँकेटसारखे माध्यम आहे ज्यामध्ये काहीतरी लपलेले आहे.'अमेरिकन सायकोलॉजिकल असोसिएशन' रागाला एक नकारात्मक भावना मानते. एक नकारात्मक भावना जी आपले जीवन अधोगतीच्या मार्गावर घेऊन जाते. गॅलपच्या एका वैश्विक भावनेच्या अहवालानुसार, काही वर्षांच्या तुलनेत आज लोक जास्त दुःखी, रागावलेले, चिंताग्रस्त आणि तणावग्रस्त आहेत. अनेक मानसशास्त्रज्ञ अनेक वर्षांपासून राग विष बनल्यावर शरीरात कसे कार्य करते याचा अभ्यास करत आहेत. स्टॅनफोर्डच्या मानसोपचार आणि वर्तणूक विज्ञान विभागातील प्रोफेसर एमेरिटस हॅन्स स्टाइनर यांच्या मते, साथीच्या रोगाने राग वाढण्यास आणखी हातभार लावला आहे.
पूर्वी असे मानले जात होते की कमकुवत व्यक्तीला जास्त राग येतो, परंतु हे पूर्ण सत्य नाही. दुर्बल व्यक्ती शारीरिक किंवा आर्थिकदृष्ट्या कोणत्याही प्रकारे कमकुवत असू शकते. कटू सत्य हे आहे की जेव्हा एखादी व्यक्ती कोणत्याही प्रकारे मजबूत असते तेव्हा त्यालाही तितकाच राग येतो. उलट, एक मजबूत व्यक्ती आणखी रागवतो किंवा तो अधिक रागाचे नाटक करतो. सशक्त व्यक्ती म्हणजे जो शारीरिक किंवा आर्थिकदृष्ट्या मजबूत आहे. म्हणजेच एखाद्या व्यक्तीला शारीरिक किंवा आर्थिकदृष्ट्या मजबूत असल्याचा अहंकार असेल तर त्याच्या आत राग येण्याची प्रवृत्ती वाढते. क्रोध दुर्बल आणि बलवान दोघांनाही व्यापतो. कमकुवत व्यक्तीचा राग वेगवेगळ्या कारणांमुळे असतो तर बलवान व्यक्तीच्या रागाचेही कारण वेगळे असते. कमकुवत व्यक्तीला त्याच्यातील असलेल्या अभावामुळे राग येतो. कोणत्याही प्रकारची मजबुरी त्याच्या रागाचे कारण बनते. आपल्या रागाने प्रश्न सुटणार नाहीत हे माहीत असूनही तो राग राग करतो. या रागात एकीकडे दु:खाची भावना असते तर दुसरीकडे काहीही करू शकत नसल्याची भावनाही असते.
अशा वेळी धीर धरण्याचा सल्ला दिला जातो पण काही वेळा धीर धरणे व्यावहारिकदृष्ट्या शक्य नसते. जेव्हा एखादी व्यक्ती कोणत्याही प्रकारे अस्वस्थ होते, तेव्हा पुस्तकी शब्द आणि शिकवण मागे राहते आणि त्याला स्वतःवरच राग येऊ लागतो. रागामुळे शेवटी आपलेच नुकसान होईल हे आपल्याला माहीत आहे, पण आपण या चक्रव्यूहात अडकतच राहतो. हे फक्त सामान्य माणसाचेच नाही तर ज्यांना आपण बुद्धिमान समजतो त्यांनाही राग येतो. दुसरीकडे, बलवान व्यक्ती समृद्ध, श्रीमंत असल्यामुळे राग करतो. वास्तविक अशा माणसाला अनेकवेळा राग येत नाही, पण तो मुद्दाम समृद्धी असल्या कारणातून आलेल्या अहंकारामुळे रागावण्याचे नाटक करतो. पद, पैसा, प्रतिष्ठा किंवा शारीरिक तंदुरुस्ती या गोष्टींमुळेही राग आपल्या नाकावर टिच्चून भरला जातो. म्हणजेच कोणत्याही प्रकारचा गर्व आपल्याला रागाकडे घेऊन जातो. हा राग स्वाभाविक वाटत नाही. समाजात किंवा कार्यालयात लोक अशा लोकांना सहज ओळखतात.
केवळ समाजात किंवा कार्यालयात रोब झाडण्यासाठी अशा व्यक्ती विनाकारण कृत्रिम राग करतात. कधी-कधी एखाद्या कार्यालयात प्रवेश केल्यावर असा अनुभव येतो की त्या कार्यालयातील अधिकाऱ्याचा चेहरा पाहून त्याला अनेक वर्षे हसू आले नाही, असे वाटते. अनेक वर्षांपासून त्यांच्या चेहऱ्यावर फक्त राग दिसतोय. असे अधिकारी आपल्या कार्यालयातील कर्मचाऱ्यांना किंवा जनतेला न्याय देऊ शकतील का?जर आपण कोणत्याही प्रकारे श्रीमंत असलो तर आपण अधिक नम्र असले पाहिजे. पद, पैसा, प्रतिष्ठा किंवा शारीरिक तंदुरुस्ती यांचाही आपण सार्वजनिक कल्याणासाठी वापर करू शकतो. या गुणांच्या आधारे रागावून आपण शेवटी इतरांच्या नजरेतून उतरतो. आपल्याला हे समजून घ्यावे लागेल की रागाने आपल्याला काहीही मिळत नाही फक्त आपले नुकसान होते.-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली
रागावर ताबा ठेवा
ReplyDelete'राग हा माणसाचा शत्रू आहे' हा सुविचार आपण अगदी
लहानपणापासून शाळेत फळ्यावर लिहीत आलेलो
आहोत. हा शत्रू सगळ्यात जास्त नुकसान करणारा
असतो, हे ही आपल्याला माहीत असते. कुठल्याही
मोठ्या आर्थिक नुकसानापेक्षा, या रागामुळेच अनेक
नाती, अनेक संबंध अगदी कायमचे नष्ट होतात.
अविचाराच्या हातात हात घालून येणारा हा शत्रू
माणसाची सद्सद विवेक बुद्धी गहाण ठेवण्यास भाग
पाडतो. मनासह शरीरावरही वाईट परिणाम करणारा
हा राग का येतो माणसाला इतका? 'कळतं पण वळत नाही' असेही घडते, पण राग काही शांत होत नाही माणसाचा. अपयश, काही गोष्टी कारणीभूत असतात
हा न दिसणारा शत्रू निर्माण होण्यासाठी. मनाविरुद्ध
घडणाऱ्या घटना, सततचे सतत होणारा अपमान आणि सगळ्यात महत्त्वाचे कारण म्हणजे आपल्याला साथ न देणारे आपले नशीब. अनेकजण म्हणतीलही की, आपले नशीब आपणच घडवायचे असते, पण हातावरील रेषाही तितक्याच महत्त्वाच्या असतात.
अचानक येणारा वा अगदी स्वाभाविक असणारा हा राग आपण कसा हाताळतो किंवा काबूत आणतो हेही आपल्याच हातात असते. अनेक वेळा या रागामुळे आपण चुकीच्या ठिकाणी चुकीचे व्यक्त होतो, अपशब्द बोलतो, हमरातुमरीवर येऊन रागाच्या भरात समोर कोण आहे, हे विसरून परिस्थिती हातातून
घालवण्यास कारणीभूत ठरतो. याचा परिणाम अगदी खोल होतो, हेही आपल्याला कळत नाही.
राग निवळल्यावर कळते की आपण चुकलो! पण धनुष्यातून सोडलेला बाण आणि तोंडातून निघालेला शब्द परत घेता येत नाही. तलवारीसारखे मनावर घाव करणारे शब्द रागाच्या भरात एखाद्याकडून उच्चारले गेले तर ते घाव कधीही न भरण्यासारखे असतात. मग हे टाळण्यासाठी, ही नाती तुटू नयेत म्हणून आपण
काय करू शकतो? तर सगळ्यात महत्त्वाचा असतो संयम आणि तो राखणे असते सगळ्यात कठीण. दोन किंवा अधिक वेगवेगळ्या स्वभावाची माणसे एकत्र राहतात, नात्यात गुंफली जातात तर कधीतरी भांड्याला भांडे लागतेच, किंवा थोडेफार वाद होतातच. पण यातून मने तुटणे, नाती दुभंगणे, असे होऊन नये म्हणून आपणच प्रयत्न करायचे असतात.