'96 मेट्रोमॉल' : उपभोगवादी जगण्यावर भाष्य करणारी लघुकादंबरी

प्रणव सखदेव यांची आजचा आघाडीचा लेखक म्हणून ओळख आहे. त्यांनी कविता, कथा आणि कादंबरी हे तीनही सर्जनशील साहित्यप्रकार हाताळले आहेत. विविध दैनिकांच्या पुरवण्या, प्रतिष्ठित दिवाळी अंक आणि नियतकालिकांमधून त्यांच्या कथा-कविता सातत्याने प्रकाशित होतात. क्रिएटिव्ह लेखन करणं ही त्यांची पॅशन आहे. आजच्या चंगळवादावर भाष्य करणारी  '96 मेट्रोमॉल' ही प्रणव सखदेव यांची 'काळेकरडे स्ट्रोक्स'नंतरची दुसरी कादंबरी आहे. रूढार्थाने 'काळेकरडे स्ट्रोक्स' वास्तववादी कादंबरी आहे तर लघुकादंबरीचं स्वरूप असलेली '96 मेट्रोमॉल' ही अद्भुतिका आहे. दोन्ही कादंबऱ्यांचे प्रोटॅगनिस्ट युवक असले, तरीही दोघांचे जीवनमार्ग पूर्णत: भिन्न आहेत, त्यांचं जग भिन्न आहे. त्यांतले घटना-प्रसंग, अनुभवविश्व भिन्न आहे. त्यामुळेच या दोन्ही कादंबऱ्या एकाच लेखकाच्या असल्या तरी त्याकडे वेगळ्या दृष्टीने पाहणं भाग आहे !

'96 मेट्रोमॉल मधला मयंक एका काल्पनिक जगात प्रवेश करतो; हे जग असतं वस्तूंचं! टीव्ही, मोबाईल, रेडिओ, फ्रीज, मायक्रोव्ह,हॉर्नीपॉर्नी, वॉशिंगमशीन,पॉस मशीन मीडिया अशा आपण रोज वापरत असलेल्या वस्तूचं ! मयंकचा या वस्तूंशी जसजसा संबंध येऊ लागतो तसतसं त्या वस्तूच मयंकला वापरू लागतात ! आणि यातूनच घडत जाते आजच्या उपभोगवादी जगण्यावर अद्भुतिकेतून भाष्य करणारी लघुकादंबरी.

'96 मेट्रोमॉल' कादंबरीचं कथाबीज कसं सुचलं हे आपल्या मनोगतात सांगताना लेखक म्हणतो की, 2012 च्या सुमारास मी 'ॲलिस इन वंडरलँड' या जगप्रसिद्ध अद्भुतिकेचं मराठी रूपांतर 'आर्याची अद्भुतनगरी' या नावे केलं. आणि हे रूपांतर करत असतानाच, एकीकडे मला '96 मेट्रोमॉल' कादंबरीचं कथाबीज सुचलं. जर ॲलिस इन वंडरलँडमधली ॲलिस आज अवतरली, तर काय होईल आणि ती कोणत्या प्रदेशात प्रवेश करेल, या प्रश्नामधून मला ‘मेट्रोमॉल'चं प्रारंभिक सूत्र सुचलं. नंतर अधिक विचार केल्यावर असं वाटलं की, ॲलिसकडे असलेल्या निरागसतेचा आता जवळपास लोप झालेला आहे. कारण आजच्या बाजारपेठेने काबीज केलेल्या

काळात तिचा उपयोग फारसा नाही. त्यामुळे आपण ज्या काळात राहतो, त्या काळात होत असलेल्या उपभोगवादावर, उपयुक्तवादावर माणसाच्या वस्तूकरणावर, ग्राहकीकरणावर अद्भुतिकेतून काही भाष्य करता येईल का, असा प्रश्न माझ्या मनात खोल बुडत गेला.'

2015 मध्ये '96 मेट्रोमॉल' ही लघुकादंबरी लॅपटॉपवर लिहून पूर्ण झाली. मात्र लेखकाला  हुरहुर, भीतीही वाटत होती. कारण इंग्रजी किंवा इतर भाषिक साहित्याप्रमाणे मराठीत अद्भुतिकेची मुख्य अशी वाट तयार झालेली नाही. त्यामुळे वाचकवर्गाला तसंच लेखकवर्गालाही ज्या काही बेसिक - मूलभूत गोष्टी माहिती असायला हव्यात, त्या आपल्या साहित्यिक पर्यावरणात नाहीत. त्यामुळे लेखक म्हणतो की,'  मी लिहिलेलं वेगळं, 'प्रायोगिक' आहे असा थोडासा विश्वासही होता.'

प्रणव सखदेव यांची पहिली प्रकाशित कादंबरी 'काळेकरडे स्ट्रोक्स' आणि  '96 मेट्रोमॉल' या दोन्ही कादंबऱ्या पूर्णत: भिन्न प्रकारच्या आहेत, वेगळ्या शैलीच्या, भाषेच्या आणि आशयाच्या आहेत. मात्र दोघींमध्ये काही समान अंत:सूत्रंही आहेत. ती म्हणजे दोघींतले प्रोटॅगनिस्ट तरुण आहेत. दोन्ही कादंबऱ्यांतून जे सांगायचं आहे, ते आजच्या तरुण पिढीबद्दल, त्यांच्या प्रश्नांबद्दल, त्यांच्या मानसिकतेबद्दल आणि आजच्या जगाबद्दल. 'काळेकरडे स्ट्रोक्स' वाचलेल्या वाचकांनी ती कादंबरी डोक्यात ठेवून '96 मेट्रोमॉल'कडे पाहिलं, तर गोंधळ व गफलत होऊ शकते. दोन्ही फिक्शनच आहेत.पण 'काळेकरडे स्ट्रोक्स' ही वास्तववादी किंवा वास्तवाचा आभास निर्माण करणारी कादंबरी आहे. तर '96 मेट्रोमॉल' अद्भुतिका आहे. ती पूर्णतः वेगळ्या विश्वात घडते. हे विश्व निर्माण केलेले, घडवलेले आहे आणि त्यातल्या पात्रांवर कल्पना-वास्तवाच्या मिसळणीचा लेप आहे. आणि ही अद्भुतिका जरी एका काल्पनिक जगात घडली असली तरी ती जे सांगते आहे ते आपल्या,इथल्या जगाबद्दल! 

आजच्या तरुणपिढीवर आजच्या नेहमीच्या वापरातल्या वस्तूंनी कसा कब्जा केला आहे हे सांगणारा उतारा-

'मीडियाराणी उडी मारून मयंकाच्या खांद्यावर बसली.तिने त्याच्या डोक्यात आपली नखं खुपसली आणि त्याचा मेंदू बाहेर काढला. मग आपल्या धारदार सुळ्यांनी तो खाऊ लागली. खाताना तिचा तोंडाचा

चटाचटा आवाज होत होता. टीव्हीने एक डोळा खोबणीतून उचकटला आणि दुसरा डोळा मोबाइलड्यूडने घेतला. फ्रीजने जॉकीसाठी लिंग तोडलं आणि कोल्डस्टोरेजमध्ये ठेवून दिलं. तर वॉशिंगमशीनने अंगावरचे कपडे घेतले. मीडियाराणी मेंदू खात असताना, काही तुकडे खाली पडत होते. ते आपल्या तोंडात पडावेत म्हणून पॉस मशीन आ वासून त्याच्या खाली बसलं होतं. मायक्रोवेव्हने पायाची बोटं शिजवायला घेतली, तर कढई त्याच्या ढुंगणावर जाऊन बसली. लागलीच तिला गॅस चिकटला... सगळ्याच वस्तूंनी मयंकवर जोरदार चढाई केली आणि एकच अनागोंदी माजली. थोड्या वेळाने तिथे नुसते हँ-हँ-हूहूचे उन्मादी आवाज येऊ लागले... मयंक आपले हात-पाय झाडत होता. “सोडा, सोडा. प्लीज लीव्ह मी,” असं जिवाच्या आकांताने ओरडत होता.'

मराठीत अद्भुतिकेची मुख्य अशी वाट अजून तयार झालेली नाही, मात्र हा लेखकाचा प्रयत्न वाखाणण्यासारखा आहे. नव्या प्रयोगाची ओळख म्हणून ही छोटीशी कादंबरी नक्कीच वाचायला हवी. -मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली