विचारस्वातंत्र्याला खूप महत्त्व आहे. प्रत्येकाची अशी स्वतःची मते आणि श्रद्धा असतात. कोणाचीही मते कोणावर लादली जाऊ शकत नाहीत. असे झाल्यास, स्वातंत्र्य हिरावून घेणे, दडपणे किंवा रोखण्यासारखे आहे. विचार फक्त मनात उमटतात आणि व्यक्त होत नाहीत, मग त्यांचे महत्त्व त्या व्यक्तीपुरतेच मर्यादित राहते. व्यक्त केलेले विचार नक्कीच अधिक महत्त्वाचे आहेत, कारण त्यांचा सर्व संबंधित व्यक्तींवर आणि समाजावरही प्रभाव पडतो. स्त्री किंवा पुरुषाने आपले विचार स्पष्टपणे मांडले आणि त्यात स्वत:ला साचेबद्ध करून काही काम करायचे असेल, तर त्या कामाच्या परिणामाची जबाबदारी त्याची स्वत:चीच असते हे उघड आहे.
म्हणूनच एखाद्याच्या विचारांवर कृती करणे आणि चांगले किंवा वाईट परिणाम जे काही येतील त्यासाठी तयार राहणे हे त्या व्यक्तीच्या अंगात असते. तुमच्या संपर्कात येणारे प्रत्येकजण तुमच्या मतांशी सहमत असेलच असे नाही. असे बरेच लोक असतील जे तुमची मते जाणून आपला संयम गमावतात, परिणामांची भीती दाखवतात, जाणूनबुजून तुमचा विरोध करतात आणि तुमची चेष्टा करतात. जेव्हा तुम्ही तुमच्या कल्पना अंमलात आणण्यासाठी पावले उचलता, तेव्हा तुम्हाला तुमच्या मार्गात अनेक अडथळे देखील आणतात. अशा परिस्थितीत खंबीर मनाने पुढे जायचे की स्वतःला थांबवायचे हे तुमच्यावर अवलंबून आहे.
वडील-मुलगा, भाऊ-भाऊ आणि पती-पत्नीचे विचारही अनेक बाबतीत भिन्न असू शकतात. अशा परिस्थितीत आपापसात भांडणे, अबोला धरणे असे होऊ शकते. आपला समाज सामान्यतः वडील-मुलगा किंवा भाऊ-भावाच्या भिन्न विचारांमुळे भांडणे किंवा दुरावा स्वीकारतो, परंतु पती-पत्नीच्या भिन्न विचारांमुळे समाज भांडणे आणि वियोग मानतो. पत्नीने आपले स्वतंत्र विचार मांडले आणि पतीने विरोध केला, तर कौटुंबिक समस्या निर्माण होण्यास पत्नीला जबाबदार मानली जाते.
दोन दशकांपूर्वी, मी स्वत: माझ्या शेजारच्या घरात याच मुद्द्यावरून एक कुटुंब तुटताना पाहिलं. पत्नीला घरखर्चात बचत करून आणि काही कर्ज घेऊन राहण्यासाठी फ्लॅट घ्यायचा होता, तर नवऱ्याला नवीन कार खरेदी, परदेश प्रवास आणि इतर सुखसोयींवर पैसे खर्च करायचे होते. पत्नीच्या मताशी सहमत नसल्यामुळे पतीने पत्नीचा त्याग केला. नंतर पत्नी आणि तिच्या पालकांनी त्या पतीची माफी मागितली, पत्नीने कोणत्याही गोष्टीला विरोध न करण्याची शपथ घेतली, मग ती पुन्हा घरात आली.
असे दिसून आले आहे की काही दशकांपूर्वी विवाहित महिला याच कारणासाठी त्यांचे मत व्यक्त करण्यास घाबरत होत्या. पती आणि सासरच्या मंडळींच्या हो ला हो आणि नाहीला नाही म्हणणे हेच त्यांच्या घरात राहण्याचे कारण बनले होते. संसार तुटायला नको या भीतीने महिलांनी आपले मत व्यक्त केले नाही. कुटुंबातील इतर सदस्यांसोबत राहणे अशक्य असताना तिचे आईवडील देखील तिला गप्प बसण्याचा सल्ला देत. त्याच पक्षाला आणि उमेदवाराला मतदानही करायचे जे नवऱ्याला वाटते. तिला तिचे मुक्त विचार मांडता येत नव्हते.
काळाने कूस बदलली. पाश्चात्य संस्कृतीचे समाजावर काही वाईट परिणाम झाले, पण त्याचा चांगला परिणामही झाला. महिलांनी स्वतःला अशक्त आणि असहाय्य समजणे बंद केले! मनाला स्वबळावर काम करण्यास प्रबळ केले आणि आपले स्वतंत्र विचार मांडायला आणि ते अंमलात आणायला शिकल्या, ज्याप्रमाणे ज्योतीने ज्योत पेटते, त्याचप्रमाणे एक स्त्री दुसऱ्या स्त्रीची प्रेरणा बनली. यामुळे समाजात जागृतीही आली!
सुरुवातीला सुरुवातीला याला सामाजिक विरोध झाला, मात्र काही पतींनीच पत्नीला साथ देत समाजासमोर आदर्श ठेवला. बायकोचे विचार त्यांच्याशी जुळत नसतील तर? यामुळे कौटुंबिक वितुष्ट येता कामा नये हे त्याला समजले. विचारस्वातंत्र्य सर्वांसाठी आवश्यक आहे. तसे स्त्रीसाठी विचारस्वातंत्र्यही महत्त्वाचे आहे. सगळ्यांसाठी त्यांचे विचार महत्त्वाचे आहेत. म्हणून इतरांचे लक्षपूर्वक ऐकणे आणि त्यांची मते जाणून घेणे आवश्यक आहे. विचारस्वातंत्र्य हा प्रत्येक माणसाचा हक्क आहे.-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली
No comments:
Post a Comment