हिंदीला हवा जागतिक भाषेचा दर्जा

10 जानेवारी हा तमाम हिंदी भाषा प्रेमींसाठी खूप खास आहे, कारण या दिवशी जागतिक हिंदी दिवस साजरा केला जातो.  हा दिवस साजरा करण्यामागचा उद्देश हिंदीला जागतिक स्तरावर जागतिक भाषा म्हणून स्थापित करणे आणि त्याचा प्रचार,प्रसार करणे हा आहे.  आज भारतीय 'डायस्पोरा' जगभर पसरला आहे.  जागतिक महासत्ता म्हणून भारताचा उदय झाल्याने जगाचे भारताकडचे आकर्षण वाढले आहे.

भारतीय जिथे कुठे गेले तिथे त्यांनी आपली भाषा आणि संस्कृती रुजवली, वाढवली. मॉरिशस, फिजी, सुरीनाम, त्रिनिदाद आणि टोबॅगो सारख्या देशांमध्ये हिंदीला ऐतिहासिकदृष्ट्या  विशेष स्थान आहे, तसेच युरोप, अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया आणि न्यूझीलंड यांसारख्या देशांमध्येही हिंदी जाणणाऱ्यांची संख्या झपाट्याने वाढत आहे.  परदेशात राहणाऱ्या हिंदी लेखकांनी हिंदी साहित्य समृद्ध करण्यात मोलाचे योगदान दिले आहे.  अनिवासी भारतीय हे भारताचा कणा आहेत, कारण त्यांनी भारतीयत्व, हिंदी आणि भारतातील इतर भाषांचा प्रसार करण्यात आपली महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे.

खरं तर  सांस्कृतिक भारत संपूर्ण जगाच्या आकर्षणाचा केंद्रबिंदू आहे.  भारतीय गाणी, संगीत, कला आणि चित्रपट जगभर खूप लोकप्रिय आहेत.  हिंदी चित्रपटांच्या लोकप्रियतेला सीमा नाही.  पन्नासच्या दशकापासून रशिया, सार्क देश, मध्य आशियातील देशांमध्ये भारतीय चित्रपट लोकप्रिय आहेत.  पाश्चात्य देश, अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया इत्यादी देश हिंदी चित्रपटांची मोठी बाजारपेठ आहे.  आफ्रिका आणि पॅसिफिकच्या दुर्गम देशांमध्ये हिंदी चित्रपट आणि कलाकारांची प्रचंड लोकप्रियता आहे.  कला, मनोरंजन आणि संस्कृतीच्या क्षेत्रात भारत एक महासत्ता आहे आणि हिंदीच्या प्रसारामागे ती सर्वात मोठी शक्ती आहे.

 जागतिक स्तरावर हिंदीचे महत्त्व अधोरेखित करण्यात आणि जगात हिंदीच्या संवर्धनासाठी पद्धतशीर प्रयत्न करण्यात जागतिक हिंदी परिषदने मोठी भूमिका बजावली आहे.  हिंदीला आंतरराष्ट्रीय मान्यता मिळवून देण्यासाठी वर्धा येथील राष्ट्रभाषा प्रचार समितीने 1973 मध्ये जागतिक हिंदी संमेलन आयोजित करण्याचा प्रस्ताव मांडला होता.  या प्रस्तावाचे गांभीर्य ओळखून 1975 मध्ये नागपुरात पहिले जागतिक हिंदी संमेलन आयोजित करण्यात आले.1975 पासून जागतिक हिंदी परिषद ही हिंदी भाषेतील सर्वात मोठी आंतरराष्ट्रीय परिषद म्हणून उदयास आली आहे आणि आतापर्यंत 11 जागतिक हिंदी परिषद मॉरिशस, त्रिनिदाद आणि टोबॅगो, लंडन, सुरीनाम, न्यूयॉर्क (यूएसए) आणि जोहान्सबर्ग (दक्षिण आफ्रिका) येथे आयोजित करण्यात आल्या आहेत.10 जानेवारी रोजी पहिल्या जागतिक हिंदी परिषदेचे आयोजन करण्यात आल्याने भारत सरकारने 2006 पासून हा दिवस जागतिक हिंदी दिवस म्हणून साजरा करण्याची घोषणा केली.

उल्लेखनीय असे की 18 ते 20 ऑगस्ट 2018 या कालावधीत मॉरिशस येथे अकरावे जागतिक हिंदी संमेलन आयोजित करण्यात आले होते. संमेलनात पहिल्यांदाच हिंदी भाषेचीच नव्हे, तर तिच्याशी निगडित संपूर्ण संस्कृतीवर चर्चा झाली.  यासोबतच कार्यक्रमस्थळी बांधलेल्या सभागृहांची नावेही हिंदी साहित्यिकांची  ठेवण्यात आली होती.  हे हिंदीबद्दल आकर्षण आणि आदराचे लक्षण आहे. आज परिस्थिती अशी आहे की, ज्या देशांमध्ये अनिवासी भारतीयांचा मोठा वर्ग आहे, त्या देशांमध्ये हिंदी शिकविण्याची आणि शिकण्याची पद्धत अत्यंत गांभीर्याने घेतली जात आहे.  जगभरात हिंदीचे शिक्षण, संशोधन, प्रचार आणि निर्मिती यांचा समन्वय साधण्यासाठी अनेक देशांतील विद्यापीठांमध्ये हिंदी विभाग स्थापन केले जात आहेत.  यासोबतच माहिती आणि दळणवळण, तंत्रज्ञान, मानकीकरण, विज्ञान आणि तांत्रिक लेखन, संगणक आणि इंटरनेट या सर्व प्रकारात आधुनिक तंत्रज्ञानानुसार हिंदी विकसित केली जात आहे.

 या दिशेने पुढे जात असताना आमचे नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरणही हिंदी भाषा आणि भारतीय भाषांच्या विकासावर भर देते. त्यामुळे त्यांचा भाषिक पाया पहिल्यापासूनच मजबूत होतो.  या धोरणाद्वारे भारतीय भाषा आणि तौलनिक साहित्याचे मजबूत विभाग आणि कार्यक्रम देशभर सुरू केले जात आहेत.

बहुभाषिकतेवर भर देत, धोरणात एक भारतीय अनुवाद आणि निवड संस्थादेखील  प्रस्तावित करण्यात आली आहे.  याद्वारे ज्ञान आणि विज्ञानाच्या विविध क्षेत्रातील उपलब्ध माहिती हिंदी आणि भारतीय भाषांमध्ये आणली जात आहे.  यासोबतच हिंदी आणि भारतीय भाषांचा वारसाही अधिक ताकदीने जगासमोर मांडण्याचा घाट घातला आहे.

 2011 च्या जनगणनेनुसार, भारताच्या एकूण लोकसंख्येपैकी 96.71 टक्के लोकसंख्येच्या आकडेवारीवर नजर टाकल्यास राज्यघटनेच्या आठव्या अनुसूचीमध्ये समाविष्ट असलेल्या 22 पैकी कोणत्या ना कोणत्या  एका भारतीय भाषेशी अनिवार्यपणे संलग्न आहे आणि या लोकसंख्येपैकी 44 टक्के लोक हिंदी बोलतात. ती त्यांची मुख्य भाषा म्हणून वापरली जाते.  याशिवाय, 'एथनोलॉग'च्या ताज्या अहवालानुसार, 63.7 कोटी लोकांसह हिंदी ही जगातील तिसरी सर्वाधिक बोलली जाणारी भाषा आहे.  जागतिकीकरण आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेच्या या युगात आपली हिंदी जागतिक अर्थव्यवस्था आणि बहुराष्ट्रीय मागण्या पूर्ण करण्यास सक्षम आहे.

आज हिंदी केवळ भारतीय भाषाच नव्हे तर जगातील इतर भाषांनाही आपल्या सामर्थ्याने बरोबरीने पुढे घेऊन जात आहे.  हिंदी कवी मैथिलीशरण गुप्ता म्हणाले होते, 'हिंदीमध्ये ते सर्व गुण आहेत, ज्याच्या आधारे ती जगातील साहित्यिक भाषांच्या पुढील श्रेणीत बसू शकते. संपूर्ण जागतिक ज्ञानपरंपरेला मुक्त करू शकते.

 प्रत्येक व्यक्तीचे आपल्या आई, मातृभूमी आणि मातृभाषेबद्दल नैसर्गिक प्रेम असते यात शंका नाही, परंतु जेव्हा हिंदीचा प्रश्न येतो तेव्हा सर्व भाषा एका बिंदूवर सामावल्या जातात आणि हिंदीची आकर्षण शक्ती त्या केंद्रबिंदूवर असते. बाहेरून जगाच्या कानाकोपऱ्यात पोहोचते.  अशा स्थितीत आपले माजी पंतप्रधान स्व.अटलबिहारी वाजपेयी यांनी हिंदीचे जगाच्या पटलावर जी मशाल प्रज्वलित केली होती, ती परंपरा आपले पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्यामुळे अधिक प्रखर होत आहे. त्यामुळे लवकरच आपण हिंदीला संयुक्त राष्ट्रांची अधिकृत भाषा बनवू शकू,असा विश्वास तमाम भारतीयांना आहे.-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली

 (जागतिक हिंदी दिवस)