मानवाने वारंवारच्या चुका टाळाव्यात

अमेरिकेतील कॅलिफोर्निया राज्याच्या दक्षिण किनाऱ्यावरील सांता बार्बरा येथे 28 जानेवारी 1969 रोजी युनियन ऑईल प्लॅटफॉर्म कंपनीच्या डेपोतून तीस लाख गॅलन्स क्रुड ऑईल समुद्रात मिसळले, त्या दिवशी जगभर संतापाची लाट उसळली. जग सुन्न झाले. त्या तेलाच्या तवंगाने सुमारे दहा हजार पक्षी मृत्युमुखी पडले, डॉल्फिन, सीगल, समुद्रातील असंख्य जिवाणूंचा गळा घोटला गेला. त्या घटनेला 1970 मध्ये एक वर्ष पूर्ण झाले, तेव्हा त्याच्या निषेधार्थ निदर्शने करायला 22 एप्रिल हा दिवस निवडण्यात आला. अमेरिकेतील दोन कोटी जनता रस्त्यावर उतरली आणि वसुंधरेच्या संरक्षणासाठी मानवाने आता जागे होण्याची वेळ आल्याचे ओरडून सांगितले. त्याच वर्षापासून ‘अर्थ डे नेटवर्क’ या संस्थेची स्थापना करण्यात आली. त्या घटनेला आज 51 वर्षे पूर्ण होत आहेत. दुर्दैवी योगायोग असा की, वसुंधरा दिनाचे महत्त्व जाणून सुमारे 193 देशांत हा दिन साजरा होत असताना कोरोना विषाणूच्या संसर्गाने सलग दुसऱ्या वर्षीही वसुंधरा ठप्प झाली आहे. ज्या मानवी प्रवृत्तीने वसुंधरेचे अतोनात नुकसान केले, त्या मानवालाच आज लॉकडाऊन व्हायची वेळ आली आहे.

संयुक्त राष्ट्रसंघाने वसुंधरा दिनाचे महत्त्व जाणून अर्थ डे नेटवर्क या संस्थेच्या पाच कलमी कार्यक्रमास मान्यता दिली. संयुक्त राष्ट्र संघाच्या सदस्य राष्ट्रांनी त्यास मान्यता दिली. जगभरातील बहुतांश सर्वच राष्ट्रांत वसुंधरा दिन पाळून तिच्या संरक्षण आणि संवर्धनासाठी एकत्र येण्याचा संकल्प केला आहे. 22 एप्रिल रोजी अनेक कार्यक्रम जगभर होतात. त्यामध्ये तीस कोटींहून अधिक लोक भाग घेतात. परिसंवाद झडतात, नवे कार्यक्रम आखले जातात. जगाच्या कानाकोपऱ्यातून वसुंधरेच्या पर्यावरणास धोका निर्माण होईल अशी कृती करणाऱ्याविरुद्ध जागृती केली जाते. पण कोरोना महामारीने त्रस्त झालेल्या जगाने गेल्या वर्षांपासून वसुंधरा दिन साजरा करायला कात्री लागली आहे. कारण जेवढ्या राष्ट्रांत हा दिन साजरा होतो. त्यापेक्षा अधिक राष्ट्रे आज कोरोनाने बेजार झाली आहेत. जगभरात कोरोना संसर्गाच्या दुसऱ्या तिसऱ्या लाटेने हाहाकार माजवला आहे. अमेरिकेत चळवळीचा प्रारंभ झाला, ती अमेरिका सर्वाधिक बाधित झाली आहे. तिथे सर्वाधिक लागण झालेले आणि मृत्यू झालेले लोक आहेत. पाठोपाठ आता भारताचा क्रमांक लागत आहे.

अमेरिकेत आतापर्यंत 4 कोटींच्या आसपास नागरिकांना कोरोनाची लागण झाली आहे तर जवळपास  6 लाख लोकांचा कोरोनाने मृत्यू झाला आहे. भारतात सुमारे दीड कोटींहून अधिक रुग्णसंख्या पोहचली आहे तर दोन लाखांच्या आसपास लोकांचा मृत्यू झाला आहे.

ब्राझिलमध्ये आतापर्यंत 1 कोटी 34 लाख 82 हजार 543 प्रकरणं समोर आली होती. तसेच एकूण 3 लाख 53 हजार 293 लोकांना आपला जीव गमवावा लागला. नव्या वर्षाच्या सुरुवातीलाच कोरोनाच्या दुसऱ्या लाटेने एकूण 3 लाख पेक्षा अधिक लोकांचा बळी घेतलाय. संपूर्ण दक्षिण अमेरिकेतच ब्राझिल कोरोना संसर्गाच्या केंद्रस्थानी आहे. जगभरात 14 कोटींहून अधिक कोरोना बाधित आहेत,तर 30 लाखांहून लोकांचा मृत्यू झाला आहे. काही देशांमध्ये तिसऱ्या लाटेने हाहाकार माजवला आहे तर काही देशांमध्ये दुसऱ्या लाटेने कहर केला आहे. गेल्या वर्षभरापासून ठप्प झाले आहे. उद्योग, व्यवसाय, शिक्षण या क्षेत्राला मोठा फटका बसला असून अनेकांना नोकऱ्या गमवाव्या लागल्या. काहींच्या पगाराला कात्री लागली.  दळणवळण क्षेत्र बाधित झाले आहे. पर्यटन थांबले. त्यामुळे अनेकांचा रोजगार बुडाला आहे. कोरोनाने जग सुन्न झाले असताना दुसरीकडे पर्यावरण क्षेत्रात मात्र चांगले परिणाम दिसत आहेत. हवा,जल प्रदूषण यात घट झाली आहे. ओझोनच्या स्तराचे काय होणार, वसुंधरेच्या पटलावर तयार होणाऱ्या कार्बनचा दुष्परिणाम अधिकच जाणवत राहणार, अशी भीती व्यक्त केली जात होती. त्यावर कोरोनाच्या भीतीपोटी मात करण्यात एका असाध्य संसर्गाने यश आले आहे, लॉकडाऊनसारखा उपाय अंमलात आणल्याने हे परिणाम दिसून आले आहेत. मधल्या काळात रुग्ण कमी आले असताना लोक पुन्हा वसुंधरेच्या नाशाला कारणीभूत ठरू लागली. हवा,जल प्रदूषण वाढत राहिले. ही कृती सकारात्मक किंवा शाश्वत नाही. कोरोना विषाणूच्या माऱ्यामुळे कोरोना विषाणूवर एकदा का मात केली की, वसुंधरेवरील माणूस पुन्हा त्याच वेगाने प्रदूषण करण्यासाठी बाहेर पडतो,हे दिसून आले. माणूस पुन्हापुन्हा त्याच चुका करत आहे. मानवाला धडा मिळाला आहे,पण त्यातून काही शिकताना दिसत नाही.  त्यामुळे पुन्हा पन्नास वर्षांनी पर्यावरण प्रेमी, वसुंधरा प्रेमी लोकांनी रस्त्यावर उतरण्याची वेळ आली आहे.जगभरातून यासाठी उठाव व्हायला हवा आहे.  माणसाने सातत्याने होणाऱ्या चुका टाळल्या पाहिजेत. माणसाने स्वतःला शिस्त लावून घेण्याची गरज आहे. तरच वसुंधरेचे संवर्धन होईल आणि निसर्गाचेच चक्र अव्याहतपणे त्याच्या कलेने फिरेल.-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली