चंद्रावर जमीन विकणे आहे

गेल्या काही वर्षांपासून अशा काही बातम्या वाचायला आणि ऐकायल्या मिळत आहेत की, 'अमूक एका व्यक्तीने चंद्रावर जमीन विकत घेतली आहे.', 'अमूक एका देशातील श्रीमंताने एवढ्याला घेतली जमीन!' मग आपण जिज्ञासेपोटी त्या बातम्या वाचतो. ती जमीन नेमकं कोण खरेदी करणार आहे, याची उत्सुकता निर्माण होते. चंद्रावर जमीन  विकण्यासाठी आणि विकत घेण्यासाठी उपलब्ध आहे की नाही, हेही पाहण्याचा प्रयत्न करतो.  खरं तर चंद्रावर राहण्याच्या शक्यतेवर अद्यापपर्यंत कोणतेही ठोस चित्र किंवा कारण समोर आलेले नाही.  पण तरीही वाटतं की,  विज्ञान आणि अवकाश विश्वाने इतकी प्रगती केली आहे  तर चंद्रावर जीवन जगणं शक्य आहे म्हणून मग आता या दिशेने पाऊले उचलली जात असतील.  पण मग हा प्रश्न मनात येतो की पृथ्वीवरच्या या माणसांना चंद्रावर जाऊन राहावं आणि तिथेच स्थिर व्हावं असं का वाटतं. 

 याचदरम्यान, चित्रपट जगतातील काही नामांकित व्यक्तींची नावे पुढे आली, ज्यांनी चंद्रावर जमिनीवर खरेदी केली आहे.  त्याचप्रमाणे अलीकडेच आणखी एक बातमी वाचनात आली की ओडिशातील एका व्यक्तीने चंद्रावर पाच एकर जमीन केवळ अठ्ठावीस हजार रुपयांना विकत घेतली.  यानंतर त्याबद्दल अधिक माहिती मिळवण्याची माझी तळमळ वाढली. खरेतर  आजच्या आधुनिक काळात शोध योग्य दिशेने घेतल्यास कोणतीही माहिती मिळविणे फार कठीण नाही.  या संदर्भात, मी प्रथम प्रश्न विचारला, चंद्र कोणाच्या मालकीचा आहे आणि तो कोणाचा वारसा आहे.  पण बराच शोध घेतल्यानंतरही मला या प्रश्नाचे योग्य उत्तर सापडले नाही.  हे माहित नाही की चंद्राचा मालक कोण होता आणि त्याचा वारसा  आता कुणाला मिळाला आहे, परंतु यातून एक माहिती निश्चित मिळाली की,  जगातील बहुतेक देशांनी त्याला 'कॉमन हेरिटेज’ म्हणजेच सामायिक वारसाचा  दर्जा दिला आहे.

आता प्रश्न असा पडतो की, हा सामायिक वारसा काय आहे?  जेव्हा आम्ही याबद्दल अधिक जाणून घेण्याचा प्रयत्न केला तेव्हा असे कळलं की 'कॉमन हेरिटेज' या शब्दाचा अर्थ असा होता की कोणीही वैयक्तिक सोईसाठी याचा वापर करू शकत नाही.  सामायिक वारसा संपूर्ण मानवतेसाठी आहे.  या वस्तुस्थितीचा सामना केल्यानंतर आता पुढील थेट प्रश्न उद्भवला की जर कोणतीही व्यक्ती किंवा संस्था याचा वापर खाजगीरित्या करू शकत नसेल तर मग त्याची खरेदी-विक्री कशी काय शक्य आहे?  याचे साधे उत्तर असे आहे की, असे कदापि होऊ शकत नाही आणि जर कोणी या वस्तुस्थितीकडे दुर्लक्ष करून किंवा 'चोरी-छुपे' केलंच तर त्याला अधिकृत मान्यता मिळणार नाही.

यानंतर, पुढचा मुद्दा आला की चंद्रावरची जमीन कोण विकत आहे?  या प्रश्नाला बरीच उत्तरे होती, त्यातील सर्वात मोठे नाव होते, इंटरनेशनल लूनर लँड्स रजिस्ट्री  नावाच्या जमीन विकणाऱ्या वेबसाईटचे.  या संकेतस्थळाला भेट दिल्यावर अनेक भाषांमध्ये असे लिहिलेले आढळून आहे की 'आंतरराष्ट्रीय चंद्र लँड एरिया मूनमध्ये आपले स्वागत आहे.  'चंद्र रिअल इस्टेट, चंद्रावर संपत्ती'. याशिवाय इतर काही माहितीही दिली आहे.  आता प्रश्न उद्भवतो की जर चंद्र हा सामायिक वारसा असेल तर या वेबसाइटवर ही मालमत्ता कशी विकली जात आहे!

मला आत्तापर्यंत याचे योग्य उत्तर मिळाले नाही, परंतु एक जागा व्हिडिओमध्ये नोंदविली गेली आहे. या संकेतस्थळाचा दावा आहे की बर्‍याच देशांनी 'आउटर स्पेस' मध्ये जमीन विकायला अधिकृत केले आहे.  हे 'आउटर स्पेस’ प्रत्यक्षात अशा संदर्भात आहे की, ज्या अंतर्गत 10 ऑक्टोबर 1967 रोजी भारतासह सुमारे एकशे दहा देशांनी करार केला. याला 'आउटर स्पेस ट्रीटी’ या नावाने ओळखले जाते. यानुसार 'आउटर स्पेस ट्रीटी’ म्हणजेच बाहेरील अवकाशात  चंद्राचादेखील समावेश आहे, जो एक सामायिक वारसा आहे.  पुन्हा एकदा हे लक्षात ठेवले पाहिजे की सामायिक वारसा म्हणजे कोणतीही व्यक्ती खासगीरित्या याचा वापर करू शकत नाही आणि ती संपूर्ण मानवतेसाठी आहे.

महत्त्वाचे म्हणजे 'आउटर स्पेस ट्रीटी' हा एक करार आहे, ज्यामध्ये औपचारिकरित्या चंद्र आणि इतर अवकाशीय संस्थांसह बाह्य अवकाश जागेच्या शोधात आणि वापरासाठी वेगवेगळ्या देशांच्या सिध्दांतावर नियमन केले जाते.  आता प्रश्न असा उद्भवतो की जेव्हा एकशे दहा देशांनी असा करार केला आहे की चंद्र हा संपूर्ण जगासाठी एक सामुदायिक वारसा आहे, तर मग चंद्रावरील जमीन खरेदी-विक्री कशी मान्य होईल?  जेव्हा मी काही न्यायिक तज्ज्ञ लोकांशी संपर्क साधला तेव्हा असे आढळले की चंद्रावर जमीन खरेदी करणे भारतात अवैध आहे, कारण त्याने बाह्य अवकाश करारावर स्वाक्षरी केली आहे.

अशा परिस्थितीत चंद्रावर जमीन खरेदी करणे म्हणजे केवळ कागदाच्या तुकड्याची किंमत देणे आहे,  परंतु असे घडत आहे आणि त्याच्या बातम्या सार्वजनिक होत आहेत. अशा बातम्यांनंतरही आतापर्यंत यात कोणताही अडथळा दिसून आला नाही.  तथापि, मला असं दिसतं की चंद्रावर जमीन खरेदी करणे व विकणे आणि त्यावरील  अगदी कमी किंमतीच्या एका लहानशा तुकड्यावर मालकी मिळवणं ही संपूर्ण प्रक्रिया केवळ आभासी आहे आणि सध्या काल्पनिक क्रिया म्हणजे फक्त माणसाच्या उर्जेचा अपव्यय आहे किंवा आभासी आनंद मिळविण्या पलिकडे याला काही महत्त्व नाही. तरीही, अशा बातम्या ऐकणाऱ्याला किंवा वाचणाऱ्याला त्याच्या सत्यतेबाबत  संभ्रम पडल्याशिवाय राहत नाही.-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली