महाशिवरात्री : शिवत्व प्राप्तीचे महापर्व

 भगवान शिव म्हणजे संपूर्ण समाजाचे महान दैवत.  भोले बाबांसाठी सर्वजण समान आहेत.  या कारणास्तव महाशिवरात्री साजरी करण्याचा अधिकार ब्राह्मणांपासून चांडाळापर्यंत सर्वांना आहे.  महायोगी शिव हे अनंत गुणांचे भांडार आहेत, तरीही इतके साधे आहेत की फक्त पाणी आणि पानांची पूजा केली तरी प्रसन्न होतात. त्यांना काजू, मिठाई, फळे- फुले याची आवश्यकता नाही.  जगाच्या कल्याणासाठी कलकुटाचे विष सहज प्राशन करणारे देवांचे देव असलेल्या या महादेव- शिवाचा आशीर्वाद मिळवण्यासाठी सर्वात फलदायी मुहूर्त म्हणजे महाशिवरात्री. फाल्गुन महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील चतुर्दशीची तिथी.

महाशिवरात्री हा खरे तर भगवान शिवाच्या अगाध दिव्यतेचा महापर्व आहे.  सनातन हिंदू तत्त्वज्ञानानुसार शिव अनंत आहे.  शिवाची शाश्वतताही अनंत आहे.  भारतीय तत्त्वज्ञानात, त्रिमूर्ती (ब्रह्मा, विष्णू, महेश) हे विश्वाचे संचालक मानले जातात.  ब्रह्मा - सृष्टीची देवता, विष्णू - पालनदेवता आणि महेश - संहारक देवता.  विश्वेश्वर संहितेत शिव तत्वाचे महत्त्व सांगताना सुतजी म्हणतात - ब्रह्मदेवाचे एकमात्र रूप असल्याने भगवान शिव निराकार आणि साकार दोन्हीही आहेत.  जो आपल्या तिन्ही देवतांच्या (विभूती) माध्यमातून विश्वाची निर्मिती करतो, सांभाळतो आणि नष्ट करतो.  या विशेष गुणांमुळे त्यांना तीन देवांमध्ये महादेव आणि देवाधिदेव म्हटले जाते.भगवान शिव हे विश्वाच्या कल्याणाचे देवता आहेत हे त्यांच्या नावावरूनच स्पष्ट होते.  पण त्यांना प्रसन्न करण्यासाठी भक्ताला स्वतःला त्यांच्या अनुषंगाने साचेबद्ध करून घेणे आवश्यक आहे.  विश्वाच्या कल्याणासाठी शिवाने समुद्रमंथनाने निर्माण होणारे विष आपल्या घशात घातले आणि ते नीलकंठ झाले.  त्याच्या कृपेने अमृत देवांना उपलब्ध झाले. जटांमध्ये देवनदी गंगा धारण करून तिला पृथ्वीवर आणण्याचा मार्ग त्यांनी मोकळा केला.  शिवजींच्या मस्तकावर सजलेला चंद्र आपल्याला चौथचा चंद्र न बनता द्वितीयेच्या चंद्राप्रमाणे सर्वांना सुख, शांती आणि शीतलता देवो अशी प्रेरणा देतो.

भूतभवन देवाच्या कुटुंबात भूत-प्रेत, साप-विंचू, बैल-सिंह, मोर-साप, साप-उंदीर सारख्या विरुद्ध प्रकृतीच्या जीवांनी परस्पर प्रेमाने राहून आपण कोणताही भेदभाव न करता सर्वांना बरोबर घेऊन जातो आणि कोणाचाही मत्सर करू नका,हे कळते. आपल्या शरीरावर स्मशानभूमीची राख घासून शिव प्रत्येक क्षणी आपल्याला मृत्यूचे स्मरण करण्यास शिकवतो, जेणेकरून आपण सर्व स्वच्छ आणि निष्कलंक जीवन जगू शकू.भगवान शिवाने ज्या प्रकारे कामदेवाला आपल्या तिसऱ्या डोळ्याने भस्म केले होते, त्याच प्रकारे आपण स्वतःहून आणि समाजातून अनैतिकता, अश्लीलता आणि लैंगिकता दूर करण्यासाठी कठोर परिश्रम केले पाहिजे.  त्यांच्या मुंडणाच्या माळा घातल्याने रागावर नियंत्रण ठेवायला मदत होते. आक, धतुरा, भांग इत्यादी मादक द्रव्ये शिवाला अर्पण करण्याच्या प्रथेमागील तात्पर्य असा आहे की, प्रत्येक वस्तू/व्यक्तीचे चांगले आणि वाईट दोन्ही पैलू आहेत, आपण या नशा आणि विषारी पदार्थांमधील शुभ घटक (औषधी गुणधर्म) स्वीकारले पाहिजेत. अशा असंख्य प्रेरणा शिवाशी निगडीत आहेत.

जसे त्रिनेत्र-विवेकबुद्धीने वासना दहन, वस्त्रांच्या नावाने केवळ हरणाची कातडी धारण केल्याने अपरिग्रहाची प्रेरणा मिळते.  अपरिग्रह व्यक्ती सदैव पूजनीय असतात. त्यांचे जीवन जगामध्ये शांतता प्रस्थापित करण्यासाठी आहे.  सूत्र आहे 'शिवभूत्वा शिवम् जयेत' म्हणजे आपले जीवन भगवान शिवाप्रमाणे सृष्टीच्या कल्याणात गुंतले पाहिजे, त्यांची वैशिष्ट्ये आपल्या मनामनात उतरू दे, त्यांची योग्य शिकवण आपल्या जीवनात साकार व्हावी, हीच खरी सत्य आणि सार्थक शिवपूजा आहे.महाशिवरात्रीचा पवित्र सण प्रत्येक साधकाला स्वत:साठी आणि इतरांसाठी शांती आणि आनंद हवा असेल तर निःस्वार्थता, साधे जीवन, उच्च विचार, परोपकार, समता, परंतु दु:खापासून मुक्त आणि भगवंताशी जवळीक अंगीकारण्याचे आवाहन करतो.  केवळ स्वत:च्या प्रगतीतच समाधानी न राहता इतरांच्या, समाजाच्या आणि राष्ट्राच्या प्रगतीत पूर्ण योगदान द्या.  जर आपण या संदेशांना आपल्या विवेकात स्थान देऊन कृतीत रूपांतरित करू शकलो, तरच आपण महाकालाचे खरे अनुयायी आणि पालनकर्ते म्हणवून घेऊ शकू.

शिवाला औघढदानी म्हणतात.  शिवाचे कल्याण करण्याची भावना, हेच शिवत्व आहे.  जो हे शिवतत्व स्वतःमध्ये आत्मसात करतो तोच 'शिवोहं'ची घोषणा करू शकतो आणि आचरण आत्मसात करू शकतो.  महामृत्युंजय महामंत्र हे देवाधिदेव महादेवाचा आशीर्वाद मिळविण्याचे परिपूर्ण सूत्र आहे - 'त्रयंबक यजामहे सुगंधिं पुष्टि वर्धनं उवार्रुकमिव बंधनान मृत्योर्मुक्षीय मामृतात्।’  महाशिवरात्रीच्या दिवशी या दिव्य मंत्राने भोलेनाथाची मनोभावे पूजा केल्याने शिवत्व प्राप्त होते, अशी आध्यात्मिक ऋषींची श्रद्धा आहे.आजच्या अत्यंत स्वार्थी सामाजिक वातावरणात  माणूसच मानवी जीवनाचा शत्रू बनला आहे.  मानवी भावना आणि समरसता नाहीशी होत आहे.  चंद्र आणि मंगळाचा स्पर्श असूनही आपल्या समाजात हिंसा, अस्पृश्यता, भेदभाव, भ्रष्टाचार, भूतबाधा, चेटूक इत्यादी दुष्कृत्ये खोलवर रुजलेली आहेत.  भगवान शिवाप्रमाणे जो मनुष्य स्वार्थाचा त्याग करून परमार्थाला आपली साधना, उपासना मानतो, तेव्हा त्याला शिवत्व प्राप्त होते.

दिव्य ज्योतिर्लिंगचा उदय

 महादेव शिवाच्या निर्गुण-निराकार रूपाची पूजा शिवलिंगच्या माध्यमातून केली जाते.  शिवलिंगची पूजा करण्याचा अर्थ सर्व दुर्गुण आणि वासनांपासून मुक्त राहून मन शुद्ध करणे होय.  ईशान संहितेनुसार या दिव्य ज्योतिर्लिंगचा जन्म महाशिवरात्रीलाच झाला होता.  महाशिवरात्री ही शिवपार्वतीच्या विवाहाची रात्रदेखील मानली जाते.  वैदिक हिंदू तत्त्वज्ञान या तारखेला शिव-शक्ती (पुरुष आणि प्रकृती) यांच्या महान मिलनाची रात्र मानते आणि या दिवसाला सृष्टीची सुरुवात मानते.  आसुरी शक्तींवर विजय मिळविण्यासाठी हे शिव आणि शक्तीचे संयोजन असल्याचे देखील म्हटले जाते.-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली