उत्तर प्रदेशातील गूढ तापाचा प्रकोप

उत्तर प्रदेशातील अनेक जिल्ह्यांमध्ये पसरलेल्या गूढ आजारामुळे तिथल्या राज्यसरकारची झोप उडाली आहे.  जरी त्याला डेंग्यू ताप असे म्हटले जात असले किंवा काही प्रमाणात त्याची लक्षणे डेंग्यू सारखी असले तरी वास्तविक  हा रोग नक्की काय आहे हे ओळखण्यात अद्याप यश आलेले नाही.  जर रोगाचे खरे कारण माहित नसेल तर उपचार करणे कठीण होते.  हेच कारण आहे की या आजारामुळे, सरकारी आकडेवारीनुसार, राज्यातील विविध जिल्ह्यांमध्ये आतापर्यंत अडीचशेहून अधिक लोकांनी आपले प्राण गमावले आहेत.  यात मुलांची संख्या जास्त आहे.  तथापि, पूर्व उत्तर प्रदेशातील गोरखपूर आणि त्याच्या लगतच्या जिल्ह्यांमध्ये वर्षानुवर्षे एन्सेफलायटीस (एन्सेफलायटीस) चा उद्रेक होत आहे.

या तापामुळे दरवर्षी शेकडो मुले आपला जीव गमावत आहेत.  परंतु यावर्षी त्याची व्याप्ती पूर्व उत्तर प्रदेशच्याही पलीकडे वाढली आहे.  त्याचा प्रसार फिरोजाबाद, कानपूर इत्यादी जिल्ह्यांमध्ये जास्त प्रमाणात दिसून येत आहे.  या आजारावर मात करण्यासाठी पुरेशी व्यवस्था करण्यात आल्याचा सरकारचा दावा असला तरी किंवा विशेष शिबिरे लावून उपचार केले जात असले तरीही या सर्व व्यवस्था प्रभावी ठरताना दिसत नाहीत.

 दरवर्षी उत्तर प्रदेशात पावसानंतर पुराचे पाणी आल्यानंतर आणि जागोजागी पाणी साठल्यानंतर या एन्सेफलायटीसचा प्रादुर्भाव दिसून येतो.  जपानी ताप किंवा मेंदूचा ताप जसा वाढतो तसाच हा ताप अशा काळात मोठ्या प्रमाणात पसरताना दिसतो. सध्या पुराचे पाणी ओसरत आहे आणि विविध ठिकाणी पाणी साचले आहे.  हा रोग पावसाच्या पाण्यात प्रजनन करणाऱ्या डासांमुळे पसरतो.

म्हणूनच जेव्हा फिरोजाबादमध्ये गूढ ताप पसरू लागला, तेव्हा तेथील प्रशासनाने लोकांना कुलर स्वच्छ करून  बंद ठेवण्याचे आवाहन केले.  डेंग्यूच्या डासांची वाढ थांबवण्यासाठी फवारणी सुरू करण्यात आली.  सुमारे पंधरा वर्षांपूर्वी, जेव्हा गोरखपूरमध्ये एन्सेफलायटीसचा उद्रेक झाला होता आणि त्यात चार हजारांहून अधिक मुलांच्या मृत्यूची आकडेवारी होती, तेव्हा जागतिक आरोग्य संघटनेची टीम तेथे पोहोचली.  दीर्घ अभ्यासानंतर त्यांनी सांगितले होते की हा रोग त्या भागात पसरलेल्या एका विशिष्ट प्रकारच्या डासांमुळे पसरतो.  मग त्यावर मात करण्यासाठी औषधे निश्चित करण्यात आली.  तेव्हापासून उपचारांची तीच पद्धत अवलंबली जात आहे.  या वेळी जेव्हा हा गूढ ताप पसरू लागला, त्याच प्रक्रियेअंतर्गत उपचार सुरू करण्यात आले.  परंतु बदलत्या परिस्थितीनुसार, व्हायरस त्याचे स्वरूप बदलत राहतो आणि पूर्वीपेक्षा अधिक शक्तिशाली स्वरूपात दिसून येत आहे,याचा विचार करून  तशी त्याची काळजी घेतली जाताना दिसत नाही. यावर अधिक अध्ययन करून त्यावर उपचार शोधले जायला हवे आहेत.

उत्तर प्रदेश सारख्या मोठ्या राज्यांमध्ये जेव्हा असे रोग पसरतात, तेव्हा त्यावर नियंत्रण ठेवणे कठीण होते कारण ग्रामीण भागात योग्य उपचार सुविधा उपलब्ध नाहीत. लोकसंख्येची घनता जास्त आहे.  म्हणूनच बहुतेक लोक प्रथम पारंपारिक उपचार पद्धतीचा अवलंब करतात.  मग जेव्हा आजार हाताबाहेर जायला लागतो,तेव्हा मग रुग्णांना ब्लॉक किंवा लहान शहरांमधील रुग्णालयात नेले जाते.  तपासणी वगैरेसाठी आवश्यक सुविधा उपलब्ध नसल्यामुळे त्यांना जिल्हा रुग्णालय किंवा कोणत्याही मोठ्या खासगी रुग्णालयात नेण्यास सांगितले जाते.  तोपर्यंत अनेक रुग्ण वेळेवर उपचार न मिळाल्याने मृत्युमुखी पडतात.  यावेळची परिस्थिती अशीच अधिक दिसून येत आहे.  जर उपचाराच्या अभावामुळे एका जरी नागरिकाचा मृत्यू झाला तरी त्याची नैतिक जबाबदारी सरकारवरच आहे, त्यामुळे उत्तर प्रदेश सरकार आपली जबाबदारी झटकू शकत नाही. राज्य सरकारने ही गोष्ट गांभीर्याने घेण्याची गरज आहे.-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली