रोबोट: मानवाचा मित्र

      जपान सातत्याने घटणार्‍या जन्मदर आणि वयोवृद्ध लोकांच्या समस्येशी सामना करताना दिसत आहे. सध्याच्या घडीला 65 वर्षांपेक्षा अधिक वयाची लोकसंख्या जवळपास एक चतुर्थांश आहे. वृद्धापकाळातील जगणं तसं अनेक समस्यांनी घेरलेलं असतं. या कालावधीत त्यांना कुणाच्या तरी आधाराची गरज असते.हाच मोठा प्रश्‍न सध्या जपानकडे आहे.त्यांचे जीवन सुस्थितीत जाऊ दे, शेवटपर्यंत त्यांना सुखा-समाधानाचे जीवन जगता यावे,यासाठी जपान प्रयत्नशील आहे. त्यासाठी त्यांनी रोबोटिक टेक्नॉलॉजीचा आधार घेण्याचे ठरवले आहे. मात्र हे तंत्रज्ञान कितपत सहाय्यभूत ठरेल, हे प्रत्यक्षच पाहावे लागणार आहे.

     इंटरनॅशनल डेटा कॉर्पोरेशनच्या अंदाजानुसार 2019 सालापर्यंत जगभरात रोबोटिक किंवा या तंत्रज्ञानाशी जोडलेल्या गेलेल्या सेवांवर 135.4 अब्ज अमेरिकी डॉलरपर्यंत खर्च केला जाईल.रोबोटचा सर्वात जास्त वापर आरोग्य सेवा आणि प्रोसेस मॅन्युफॅक्चरिंग उद्योगांमध्ये होण्याचा अंदाज व्यक्त केला जात आहे. खरे तर आज रोबोट कित्येक कामाच्या क्षेत्रात मानवाच्या कार्यक्षेत्रात हस्तक्षेप करत आहे,पण आतादेखील अशा क्षेत्रांची कमतरता नाही, जिथल्या परिस्थितीनुसार मानवाच्या तात्काळ निर्णय घेण्याच्या क्षमतांचा विकल्प शोधणे सोपे नाही. कित्येक क्षेत्रांत मानवाचा उन्नत दृष्टीकोन आणि रोबोट हे दोन्ही एकत्र येऊन काम करू लागले तर मानवाची प्रगतीच आहे, याकडे लोकांचे अधिक लक्ष आहे.

     जगातला पहिला सायबोर्ग (सायबरनेटिक ऑर्गेनिज्मचे संक्षिप्त नाव) टाइप रोबोट हायब्रिड एसिस्टीव लिंब (एचएएल) याचे सर्वात मोठे उदाहरण आहे.जपानच्या सायबरडाइन कंपनीद्वारा बनवण्यात आलेला हा रोबोट सूट घालणार्‍या माणसाची शारीरिक क्षमता वाढवतो. वास्तविक, ज्यावेळेला आपल्याला काही करायचं आहे, जसं की, चालणे.तेव्हा आपण विचार करतो की, आपल्याला चालायचं आहे. यासाठी जे आवश्यक संकेत आपल्या मेंदूतून त्या पेशींपर्यंत पोहचतात,ज्यांना ते काम करायचं आहे.हे संकेत मज्जातंतूच्या माध्यमातून पोहचतात. या प्रक्रियेत फारच कमी संकेत आपल्या त्वचेवरही उमटतात. हा रोबोट सूट हेच संकेत पकडतो आणि आपली ऊर्जा हे काम करण्यासाठी लावतो.या रोबोटिक सूटचा वापर बर्‍याच गोष्टींमध्ये किंवा परिस्थितींमध्ये केला गेला आहे.याचा एक प्रकार आहे,सिंगल जॉइंट,जो हात आणि गुडघ्याच्या सांध्याच्या रुपात केला जातो. शिवाय अंथरुणावर पडलेल्या माणसाठीदेखील उपयोगाचा ठरला आहे. त्याचबरोबर याचा होल बॉडी सूट आपत्कालीन बचाव आणि मदत कार्यासाठीदेखील लाभाचा ठरला आहे.

     2011 च्या विध्वंशकारी भूकंपानंतर जपानमधल्या एका वीज संयंत्रात झालेल्या अणूस्फोट अपघातात रेडिएशनदरम्यान मदतकार्य करणार्‍या लोकांनी हा सूट परिधान केला होता. टोकियोच्या हानेडा विमानतळावर यातलाच लंबर प्रकारचा सूट मजुरांसाठी वापरला जातो. अधिक वजन असलेला माल उतरवण्यासाठी याचा उपयोग होतो.

     आज जपान ज्या समस्यांशी लढा देत आहे, त्याच समस्यांना आगामी काळात बाकीच्या देशांनादेखील तोंड द्यावे लागणार आहे. अशा परिस्थितीत लोकसंख्येच्या या बदलाच्या प्रश्‍नाच्या सोडवणुकीसाठी जपानने जी सुरुवात केली आहे, त्याकडे सगळ्यांनीच गंभीरपणे पाहणे,गरजेचे आहे. भारतासारख्या देशाला तर खासकरून या गोष्टीकडे लक्ष द्यायला हवे आहे. आपल्या देशातही वृद्धांची लोकसंख्या पुढच्या काही दशकात वाढणार आहे. यादृष्टीने पेपर रोबोट उल्लेखनीय आहे. हा रोबोट घरीच वृद्धांचा सांभाळ करतो आणि युवकांबरोबर त्यांचा सुसंगतपणा बसवण्याकामी फारच उपयुक्त सिद्ध होत आहे हा रोबोट सॉफ्टबँक या जपानी कंपनीने तयार केला आहे. हा रोबोट वृद्धांची शारीरिक काळजी घेण्याबरोबरच त्यांची भावनात्मक दृष्ट्याही काळजी घेतो.

अलिकडेच सोनी कंपनीने पुन्हा एकदा रोबोटिक व्यवसायात उतरण्याचा निर्णय जाहीर केला आहे. आता त्याला 10 वर्षांपेक्षा अधिक वर्षे उलटली आहेत,ज्याला एबो नावाच्या रोबोटचे उत्पादन बंद करून! हा रोबोट दिसायला कुत्र्यासारखा होता.या खेपेलाही अशाच प्रकारचा रोबोट बनवण्याची इच्छा त्यांनी जाहीर केली आहे.हा मानवाचा सांभाळ,पोषणसारख्या नियमित गरजांसाठी उपयुक्त ठरेल, असा त्यांना विश्‍वास आहे.

     आता रोबोटसोबत राहणं,काही अवघड नाही. इथे कुणाला फसवण्याचाही प्रश्‍न येत नाही. आज या तंत्रज्ञानामध्ये वेगाने प्रगती होताना दिसत आहे, जे लोकांना व्यावहारिक मदत करू शकते. इतिहासात खरे तर तंत्रज्ञानाच्या बदलामुळे कित्येकांना आपल्या नोकर्‍या गमवाव्या लागल्या आहेत.पण काही गोष्टींना आकार देण्याच्या कामी त्यांनी आपल्याला मदतदेखील केली आहे.त्यामुळे तंत्रज्ञान मानव विकासवाढीशी पुरते गुंतले गेले आहे.मानवाच्यादृष्टीने अशी काही कामं आहेत, जे रोबोट करू शकत नाहीत. त्यामुळे हा बदल सकारात्मकरित्या घेऊन पुढे जाण्याची गरज आहे.